TRẦN VĂN THỌ (1917–2004) – “VINH QUY BÁI TỔ”
Âm vang dân gian trong ngôn ngữ sơn màiTrần Văn Thọ sinh năm 1917 tại Bắc Ninh – vùng đất Kinh Bắc thấm đẫm truyền thống ca trù, quan họ, nơi âm nhạc dân gian và mỹ cảm tạo hình hòa quyện trong đời sống thường nhật. Chính không khí văn hóa ấy đã trở thành cội nguồn cảm hứng sâu bền cho hội họa của ông, lan tỏa trong từng mảng màu, dáng nét.
Theo các tư liệu nghiên cứu, ông thuộc thế hệ họa sĩ được đào tạo trong tinh thần Đông Tây giao hòa, chịu ảnh hưởng trực tiếp từ Trường Mỹ thuật Đông Dương và các lớp kế thừa. Sau này, ông giảng dạy tại Trường Quốc gia Cao đẳng Mỹ thuật Sài Gòn, chuyên khoa tranh lụa, đồng thời sáng tác và cộng tác cùng nhiều họa sĩ tên tuổi như Nguyễn Văn Quế, Tú Duyên, Tạ Tỵ.
Tác phẩm của Trần Văn Thọ gắn liền với hình ảnh quê hương những lễ hội dân gian, cảnh mục đồng, hát quan họ, đoàn rước, người phụ nữ Kinh Bắc Mỗi bức tranh là một mảnh ký ức văn hóa được chưng cất bằng tình yêu quê hương và niềm tự hào dân tộc.
Bức Vinh quy bái tổ thể hiện rõ nhất tinh thần ấy. Đề tài cổ truyền cảnh rước trạng nguyên về làng được thể hiện bằng bố cục chặt chẽ, giàu nhịp điệu. Tông đỏ son, lam và nâu sẫm hòa cùng ánh vàng thếp, tạo nên sắc thái trầm tĩnh nhưng vẫn rực sáng như khúc ca mừng chiến thắng. Từng nhân vật từ người cưỡi ngựa trắng, đoàn khiêng lọng đến nhóm nhạc công đều chuyển động uyển chuyển, gợi không khí trang trọng của một ngày hội lớn.
Ở Trần Văn Thọ, kỹ thuật sơn mài đạt đến độ tinh tế: nhiều lớp sơn chồng, mài và dội sáng qua từng chi tiết nhỏ, tạo nên chiều sâu và sự óng ánh đặc trưng của hội họa truyền thống. Những mảng màu không chỉ diễn tả hình khối mà còn mang sức biểu cảm nội tâm thứ ánh sáng từ bên trong mà người nghệ sĩ Đông Dương thế hệ đầu luôn hướng đến.
Giống như những tranh lụa được ông giới thiệu tại Sài Gòn trước 1975, Trần Văn Thọ giữ một ngôn ngữ tạo hình mềm mại, thấm đẫm âm hưởng dân ca. Đường nét trong tranh ông như lả lướt theo nhịp quan họ, nhẹ mà chắc, giản dị mà sâu. Từ nón quai thao, áo tứ thân, cờ lọng đến nhịp bước rước trạng tất cả hợp thành một hòa tấu của sắc và nhịp, nơi nghệ thuật dân gian và hội họa hiện đại gặp nhau.
Khác với nhiều họa sĩ cùng thời theo đuổi lập thể hay trừu tượng, Trần Văn Thọ chọn lối đi riêng kiên định với mỹ cảm dân tộc. Ông sử dụng chất liệu cổ truyền như sơn ta, vàng thếp, vỏ trứng trong ngôn ngữ tạo hình hiện đại mà vẫn giữ được thần khí Việt.
Vinh quy bái tổ vì thế không chỉ là một tác phẩm sơn mài, mà là lời ngợi ca quê hương nơi người họa sĩ gửi gắm ký ức và niềm tin về cội nguồn. Đó là bức tranh về một Việt Nam thanh bình, nhân hậu, được kể lại bằng thứ ngôn ngữ thẩm mỹ vừa cổ điển vừa mới mẻ.
Ngày nay, tranh của Trần Văn Thọ từ lụa, màu nước đến sơn mài vẫn xuất hiện trên các sàn đấu giá quốc tế, khẳng định giá trị bền vững của một thế hệ họa sĩ Đông Dương tài hoa, khiêm nhường và tận tụy với nghệ thuật. Vinh quy bái tổ là một trong những minh chứng đẹp nhất cho tinh thần ấy nơi truyền thống và hiện đại giao hòa trong từng lớp sơn, từng nhịp sắc, từng hơi thở quê hương.
Le Auctions