RENÉ BASSOULS VẼ TRONG KHÔNG GIAN TÂM LINH ĐÔNG DƯƠNG
René Bassouls (1877–1945) là một họa sĩ người Pháp từng sống và làm việc tại Đông Dương trong giai đoạn đầu thế kỷ XX. Không nhiều lời tuyên bố hay dấu ấn mang tính trường phái, ông để lại dấu vết của mình qua những tác phẩm trầm lặng, sâu sắc và gắn bó sâu xa với đời sống tinh thần của vùng đất nơi ông từng cư ngụ.
Từng đảm nhiệm vai trò giám đốc Nhà hát thành phố Sài Gòn, Bassouls có điều kiện tiếp xúc rộng với môi trường văn hóa địa phương. Nhưng thay vì chọn cách mô tả những hình ảnh lạ lẫm hay khắc họa phong cảnh một cách kịch tính, ông hướng hội họa của mình về phía của sự lắng nghe. Những gì ông ghi lại bằng màu sắc và ánh sáng là những khoảnh khắc tĩnh, những nếp sống đang dần tan vào thời gian, những biểu hiện của tín ngưỡng và văn hóa bản địa được lưu giữ bằng một ánh nhìn trầm mặc và thấu cảm.
Một trong những tác phẩm tiêu biểu mang tinh thần ấy là bức Cầu nguyện trước tượng Padmasambhava. Tác phẩm được thực hiện bằng chất liệu màu phấn (pastel), miêu tả hai người trong trang phục truyền thống đang thành kính hành lễ trước pho tượng thiêng liêng. Cách xử lý ánh sáng trong tranh rất nhẹ, không rực rỡ, mà lan tỏa một cảm giác yên ổn. Tượng Phật hiện lên trong bóng tối nhuốm sắc đồng cổ, trong khi các nhân vật con người gần như tan vào không gian chung, gợi cảm giác nhỏ bé và khiêm cung trước cõi thiêng. Không có kịch tính, không có cao trào. Tất cả được thể hiện như một lát cắt đời sống chậm rãi, tĩnh tại và mang chiều sâu tâm linh.
Tác phẩm này đã được nhà đấu giá Le Auction House triển lãm vào tháng 3 năm 2025 vừa qua, như một phần trong nỗ lực giới thiệu lại các tác phẩm có giá trị văn hóa và thẩm mỹ từng bị lãng quên của các họa sĩ Pháp tại Đông Dương. Sự kiện này cũng góp phần đưa René Bassouls trở lại với sự quan tâm của công chúng trong nước, đặc biệt là những người yêu hội họa và quan tâm tới lịch sử mỹ thuật Việt Nam giai đoạn đầu thế kỷ XX.
Không chỉ dừng ở mảng đề tài tín ngưỡng, Bassouls còn thể hiện sự gắn bó với những cảnh sinh hoạt đời thường. Bức Chợ bên bến sông, sáng tác bằng sơn dầu, tái hiện một buổi chợ ven sông đầy chất thơ. Không có âm thanh, không có lời thoại, tất cả hiện lên trong thứ ánh sáng nhạt cuối ngày, nơi từng dáng người, từng chiếc thuyền, từng mái chợ thấp thoáng đều trở thành ký ức thị giác không thể nhầm lẫn. Đó là vẻ đẹp của sự sống giản dị, gần gũi và sâu lắng, vốn rất khó tìm thấy nếu người nghệ sĩ không thực sự gắn bó và hiểu đời sống nơi mình từng đi qua.
Các tác phẩm còn lại của ông hiện vẫn được lưu giữ trong nhiều bộ sưu tập tư nhân tại châu Âu và châu Á. Trong từng nét vẽ, người xem vẫn có thể cảm nhận được một ánh nhìn thầm lặng, không định danh, không áp đặt, mà như để lại cho người khác tự tìm thấy điều gì còn sót lại nơi những điều tưởng như đã mất.
René Bassouls không để lại một hệ thống lý thuyết mỹ thuật. Tranh của ông là những ghi chép bằng ánh sáng dịu, là cái nhìn khiêm tốn trước đời sống, là một hình thức gìn giữ. Không tìm cách gây ấn tượng, nhưng vẫn chạm được đến điều sâu xa nhất: đó là sự tôn trọng với con người, cảnh vật và những giá trị tinh thần tưởng như mong manh nhưng thực ra rất bền lâu.
Le Auction House