HỌA SĨ NGUYỄN NHƯ HOÀNH – NGƯỜI THẦY SƠN KHẮC VÀ KÝ ỨC LỄ HỘI TRONG TRANH
Sinh ra trong một gia đình giàu truyền thống nghệ thuật tại Bắc Ninh, họa sĩ Nguyễn Như Hoành là người anh cả của họa sĩ Nguyễn Như Huân – người sau này được biết đến với bút danh Thái Hà, tên tuổi của dòng sơn khắc Việt Nam thế kỷ XX. Trong thời kỳ Pháp thuộc, Nguyễn Như Hoành từng là giáo viên mỹ thuật, gắn bó với nghề dạy học và truyền dạy kỹ thuật hội họa cho nhiều thế hệ học trò, góp phần gìn giữ tinh thần mỹ thuật dân tộc trong bối cảnh giao thoa Đông – Tây.
Người em của ông, Nguyễn Như Huân (Thái Hà), theo học Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương khóa 19401945, cùng thời với Phan Kế An và Dương Bích Liên. Dưới sự hướng dẫn của Joseph Inguimberty và Évariste Jonchère, Thái Hà tiếp thu kỹ thuật sơn mài hiện đại, kết hợp mỹ cảm truyền thống tinh thần này cũng lan tỏa tới người anh Nguyễn Như Hoành, người chọn con đường truyền nghề và lặng lẽ cống hiến trong hậu trường của nền mỹ thuật Việt Nam.
Tác phẩm sơn khắc hiện được Le House lưu giữ được cho là sáng tác của họa sĩ Nguyễn Như Hoành trong khung cảnh một lễ hội đình chùa Bắc Bộ.
Bố cục bức tranh gợi một không khí hội làng đặc trưng: câycổ thụ giữa sân đình, mái ngói đỏ, người dân trong trang phục truyền thống, trẻ nhỏ vui chơi, và lá cờ ngũ sắc bay phấp phới trên cao. Chi tiết lá cờ biểu tượng cho ngũ hành xác nhận đây là cảnh lễ hội xuân, khi dân làng tụ hội dâng hương, rước sắc và tạ ơn thành hoàng.
Từng đường khắc trong tranh tinh tế và đòi hỏi kỹ thuật rất cẩn trọng. Nền sơn then đen tạo chiều sâu, các lớp khắc mảnh phủ ánh nâu, vàng và lam, khiến nhân vật và khung cảnh nổi lên sinh động mà vẫn hài hòa. Bố cục ba tầng người, kiến trúc, trời được sắp xếp chắc tay, cho thấy người sáng tác có kinh nghiệm sư phạm, am hiểu nguyên lý tạo hình và kỹ thuật khắc truyền thống.
Không chỉ ghi lại một khung cảnh làng quê, tác phẩm còn chứa đựng hồn vía văn hóa Việt Nam: sự gắn bó giữa con người với tín ngưỡng, với nơi chốn sinh tồn, và niềm vui giản dị trong cộng đồng. Mỗi đường khắc, mỗi mảng màu đều toát lên vẻ bình dị, trong sáng giống như tính cách của chính người họa sĩ đã sống cả đời trong âm thầm, dành tâm huyết cho nghề và cho học trò.
Trong số những học trò từng được họa sĩ Nguyễn Như Hoành hướng dẫn, họa sĩ Nguyễn Lợi là người chịu ảnh hưởng sâu sắc nhất. Ông học từ thầy Hoành cách mài vóc, khắc nét và pha sơn, nhưng quan trọng hơn là học được tinh thần làm nghề nghiêm cẩn, tận tụy và khiêm nhường.
Về sau, khi Le House sưu tầm và mua lại toàn bộ các tác phẩm sơn khắc của họa sĩ Nguyễn Lợi, gia đình ông đã kể lại câu chuyện cảm động về người thầy Nguyễn Như Hoành người đặt nền tảng nghề nghiệp cho Nguyễn Lợi. Và như một sự trùng hợp may mắn, Le House cũng đang lưu giữ một tác phẩm sơn khắc nguyên gốc của chính người thầy ấy bức tranh về lễ hội làng, được coi là tác phẩm hiếm hoi còn lại của ông.
Tác phẩm sơn khắc của họa sĩ Nguyễn Như Hoành là một chứng tích nghệ thuật và văn hóa quý hiếm. Nó lưu giữ không chỉ kỹ thuật sơn khắc truyền thống mà còn chứa đựng tinh thần nhân văn, giản dị và sâu sắc của một người thầy đã dành cả đời cho việc truyền dạy.
Giữa nhịp sống hiện đại, bức sơn khắc ấy vẫn tỏa ra thứ ánh sáng lặng lẽ không phô trương, không ồn ào, mà bền bỉ và nhân hậu như chính tâm hồn người thầy Nguyễn Như Hoành.
Tác phẩm sơn khắc Lễ hội đình làng Họa sĩ Nguyễn Như Hoành
Chất liệu: Sơn khắc truyền thống trên vóc sơn then, Bắc Ninh.
Le House