HỌA SĨ NGUYỄN GIA TRÍ VỚI NHỮNG BỨC TRANH PHÁC THẢO

 

Nhiều thập kỷ phiêu lưu trong hội họa, Nguyễn Gia Trí (1908 1993) thuộc lớp người xưa mang lại nhiều thành tựu to lớn cho nền mỹ thuật sơn mài hiện đại ở Việt Nam. Năm 1927, ông theo học khóa III trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương, sau đó bỏ dở một thời gian. Mãi sau này, khi được duyên thấy một tác phẩm sơn mài do Trần Quang Trân sáng tác, ông mới quyết tâm quay lại, chuyên chọn bộ môn sơn mài và tốt nghiệp năm 1936. Chính từ một nguyện vọng phụng sự và tận hiến cho chất liệu sơn mài, ông cùng với các họa sĩ Trần Quang Trân, Nguyễn Đỗ Cung, Phạm Hậu đã nhìn thấy ở địa hạt này muôn vàn điều kỳ thú và cùng các họa sĩ đương thời đưa chất liệu bản địa đến thời kỳ cực thịnh trong khoảng từ 1938 đến 1944.

 

Cuộc tìm kiếm nghệ thuật ở Nguyễn Gia Trí không đặt trong bối cảnh thực tế hằng ngày. Hầu hết sáng tác của ông đi sâu vào âm hưởng rạo rực của vùng hư ảo, thông qua một bảng màu tươi sáng, rực rỡ, chỉn chu với tài năng làm chủ kỹ thuật sơn mài điêu luyện. Ông vẽ nhiều về đề tài phong cảnh, chùa chiền, thiếu nữ, bình phong nhiều tấm khổ lớn, nhân vật trong tà áo dài dân tộc, điệu đà bay bướm, hòa quyện cùng thiên nhiên khoáng đạt. Các tác phẩm khi thì chan chứa hoài niệm, khi hoan ca rực cháy như khát khao mãnh liệt, khi lại êm dịu như một khúc tự tình. Hai trong số đó có thể kể tới Vườn xuân Trung Nam Bắc (1969 1989) và Bình phong (1944), nay đã được công nhận là Bảo vật Quốc gia. Ngoài ra, dù có thời kỳ sau những năm 1950, tư duy thẩm mỹ của ông đặt nhiều vào tranh trừu tượng để bộc lộ nội tâm, song cuối đời ông vẫn tìm về với vẻ đẹp mộng mơ, lộng lẫy của sơn mài truyền thống.

 

Bên cạnh các tác phẩm sơn mài hoàn chỉnh, Nguyễn Gia Trí còn được biết đến là người nghiên cứu hình và bố cục kỹ lưỡng thông qua những bức ký họa bằng mực then, sơn cánh gián, sáp màu, bút bi, bút dạ và chì than trên giấy, giấy can hoặc bìa cứng. Hệ thống phác thảo này không chỉ thể hiện tài năng của một họa sĩ mà còn là di sản nghệ thuật quý báu, góp phần làm phong phú tư liệu nghiên cứu về quá trình thực hành.

 

 

Hầu hết với mỗi một tác phẩm sơn mài, Nguyễn Gia Trí đều phác thảo trước. Từ thời sinh viên, ông đã nổi tiếng với tài ký họa nhanh, nắm bắt được hồn cốt sự vật, và sau này vận dụng nhiều vào quá trình sáng tác. Đây là khâu giúp ông giải quyết các vấn đề về cách sắp xếp, độ uyển chuyển của nét, bố cục màu nền, cũng như màu của các chất liệu như vàng, bạc, vỏ trai, vỏ trứng. Do là phác thảo chi tiết trước khi hoàn thành tác phẩm, nên chủ thể của hai chất liệu này trong tranh ông thường đồng nhất hoa, lá sen, khóm chuối, rặng cây, phong cảnh đình chùa, miếu mạo hay nghiên cứu dáng đứng, dáng ngồi của thiếu nữ Điểm khác biệt nằm ở tư duy thực hành: sinh thời, ông từng chia sẻ rằng tranh không phải bản sao chép của phác thảo. Điều đó có nghĩa là mỗi phác thảo có thể coi như một thực hành độc bản, hiếm khi thấy bản phác thảo nào giống hoàn toàn với một tác phẩm sơn mài cụ thể. Kết quả trên sơn mài là sự tổng hòa và điều chỉnh thêm nhiều lần trong quá trình sáng tác.