HỌA SĨ LÊ THIẾT CƯƠNG: TÌM MÌNH TRONG TỐI GIẢN

Phong cách hội họa của Lê Thiết Cương được nhận diện rõ nét qua tinh thần tối giản. Đó không phải là một kỹ thuật hay chủ đích, mà là kết quả của một cuộc gặp gỡ, gặp gỡ với bản thân, với thiền quán, và với cái đẹp của sự cô đọng. Theo lời ông, tối giản không phải là sự loại bỏ cái thừa mà là gạn đục khơi trong để giữ lại những gì cốt yếu nhất. Đây không chỉ là phong cách tạo hình mà còn là triết lý sống, được hình thành từ những năm tháng hậu xuất ngũ, khi ông thường xuyên sang thăm nhà thơ Đặng Đình Hưng, người khai nhãn cho ông về giá trị của sự cô tịch và trầm mặc trong nghệ thuật.

Tối giản trong tranh của Lê Thiết Cương luôn hàm súc với đa tầng ý nghĩa. Những hình thể người, đồ vật hay phong cảnh được vẽ bằng các nét vạch đơn, phân chia thành những mảng màu nguyên sơ, giản lược đến tận cùng, tạo nên một trạng thái có tính tỷ lệ nghịch với nội dung bên trong. Khoảng trống trong tranh không phải là sự thiếu hụt mà là không gian để người xem điền vào bằng cảm xúc và trí tưởng tượng. Chính những khoảng không ấy khiến mỗi bức tranh của ông vừa thanh nhã, nhẹ tênh, vừa dày đặc những chiều liên tưởng. Người xem không khó để cảm nhận sự quang đãng khi đứng trước tranh, nhưng để đọc được những tầng lớp ý nghĩa của nó, chắc chắn cần thời gian.

Chất liệu trong tranh của ông không cầu kỳ mà đặc biệt ở sự tiết chế và dụng ý. Với ông, chất liệu không phải để gây ấn tượng thị giác, mà để dẫn dắt người xem đi vào trạng thái trầm mặc. Những mảng màu, thêm vào đó, mang đến sự mênh mang khó lường. Mỗi bức tranh của ông thường chỉ chọn một tông màu chủ đạo, rồi lặng lẽ hòa tan màu ấy trên một mặt phẳng tĩnh lặng. Vì thế, màu trong các thực hành của ông yên ả như một mặt nước không hề gợn gió. Nhưng chính những mặt nước màu ấy lại khiến người xem ngẫm nghĩ về những gì đang thực sự gợn sóng phía sau. Các tác phẩm không gợi một nỗi đời yên ả, mà như một gợi ý về sự tĩnh tại, về trạng thái lắng tâm khi con người đối diện với vô vàn biến động đời thường.

Lê Thiết Cương không đi tìm sự đặc biệt. Ông đi tìm bản thể. Trong suy ngẫm của mình, ông ví nghệ sĩ với người tu hành, một người đi tìm, một người trở về, nhưng đích đến đều là chính mình. Và khi người nghệ sĩ tìm được vân tay của riêng mình, nghệ thuật mới thực sự bắt đầu.

Ngoài hội họa, Lê Thiết Cương còn viết báo, làm thơ, biên kịch, những ngã rẽ tưởng như phụ nhưng thực chất là những dòng chảy song hành để ông tự học. Dù không xưng là nhà văn, ông vẫn lặng lẽ để ngôn từ trở thành một phương tiện biểu đạt song song với hình sắc. Với ông, viết là một cách để chiêm nghiệm và giữ mạch kết nối với chiều sâu văn hóa.

Lối sống của ông không ồn ào, không phô trương nhưng đầy cá tính. Ở ông là sự dung hòa giữa nguyên tắc và phóng khoáng, giữa kỷ luật khắt khe với bản thân và sự bao dung dành cho nghệ thuật. Khó trong nghệ thuật không phải là nhược điểm, ông từng nói. Tôi tự làm khó chính mình. Phải đáp ứng được những tiêu chuẩn cao nhất với bản thân mới làm nghệ thuật được. Đó là một tuyên ngôn không ồn ào, nhưng kiên quyết, một quan niệm khắt khe mà người nghệ sĩ chọn để bảo vệ cái đẹp khỏi sự dễ dãi và thoả hiệp. Nhờ vậy, các sáng tác của ông đã được Bảo tàng Mỹ thuật Việt nam, Bảo tàng Quốc gia Singapore và nhiều bộ sưu tập lớn khác đang lưu giữ, đồng thời cũng thường xuyên xuất hiện trên các sàn đấu giá quốc tế chuyên nghiệp.

Tính đến nay, đã có hàng trăm tác phẩm của Lê Thiết Cương được các nhà sưu tập ở ngoài nước gửi lên các sàn đấu giá quốc tế. Mới đây nhất, vào ngày 14 tháng 6 năm 2025, một bức tranh không đề năm 1997 của ông lại tiếp tục xuất hiện trong phiên đấu giá quốc tế chuyên đề nghệ thuật hiện đại và đương đại. Tác phẩm trên được thực hiện bằng bột màu trên vải màn bồi giấy, ký tên “Cuong 97” phía dưới bên trái. Hình thể người đội nón, những chú chim, đến những nét kỷ hà mang tính biểu tượng và nền vàng ấm áp đặc trưng lại một lần nữa khẳng định dấu ấn tạo hình riêng biệt của Lê Thiết Cương – giản dị mà sâu thẳm, nhẹ nhõm mà lắng đọng, đưa người xem đến những khoảng dừng của tâm thức.

Ở tuổi lục tuần, Lê Thiết Cương không chỉ là một họa sĩ. Ông là một nghệ sĩ đúng nghĩa, người sống và sáng tạo bằng bản ngã, bằng sự kiên định với con đường riêng, bằng lòng tin rằng nghệ thuật không nằm ngoài cuộc đời, mà là một cách sống sâu sắc và thật thà trong chính cuộc đời ấy.

Lê Quang - Le Auction House