Đỗ Xuân Doãn – Phiên chợ vùng cao trong mùa hoa nở
rong dòng chảy hội họa sơn mài Việt Nam thế kỷ XX, họa sĩ Đỗ Xuân Doãn (1937–2006) là một trong những gương mặt đặc biệt, vừa kế thừa tinh thần của người thầy Nguyễn Gia Trí, vừa tìm cho mình một lối đi riêng gắn liền với đời sống dân gian. Bức tranh sơn mài này – mô tả phiên chợ vùng cao khi hoa đào và hoa mận bung nở trắng núi rừng – là minh chứng rõ nét cho cái nhìn nhân văn và tinh tế của ông.
Tác phẩm tái hiện một khung cảnh mùa xuân đặc trưng của miền cao Bắc Bộ: sườn núi phủ đầy hoa trắng, mái nhà tranh thấp thoáng, lối chợ tấp nập người mua kẻ bán. Hình ảnh những thiếu nữ dân tộc trong trang phục rực rỡ, người gùi hàng, người che ô, kẻ dắt ngựa tạo nên một dòng chảy sinh động của đời sống thường nhật. Màu trắng của hoa đào mận (trong tranh có thể nhận ra rõ hơn là sắc trắng mận và lê, vốn nở rộ mỗi độ xuân về) nổi bật trên nền rêu và nâu ấm của sơn mài, làm cho toàn bộ bố cục vừa bừng sáng vừa êm dịu.
Điểm đặc sắc ở đây không chỉ là cảnh chợ, mà còn là mối giao hòa giữa con người và thiên nhiên: chợ không chỉ diễn ra trong lòng bản, mà như thấm vào hương sắc mùa hoa, gợi một cảm giác vừa náo nhiệt vừa thanh bình.
Đỗ Xuân Doãn khéo léo sử dụng ngôn ngữ sơn mài: các mảng màu trầm, xanh rêu, nâu cánh gián tạo chiều sâu cho núi đồi và mái nhà, trong khi sắc trắng hoa mận hoa lê được xử lý tinh tế, vừa gợi độ tơi xốp của hoa, vừa tạo không khí se lạnh của vùng núi đầu xuân. Các mảng màu rực đỏ, xanh lam, cam trên trang phục dân tộc được đặt có chủ ý, làm thành những nốt nhạc tươi sáng, khiến bố cục không chìm trong u tịch mà rộn ràng sức sống.
Các nhân vật trong tranh được thể hiện không cầu kỳ chi tiết, nhưng giàu biểu cảm: dáng người gùi hàng hơi khom, cô gái che ô đứng giữa trung tâm, nhóm phụ nữ trao đổi hàng hóa tất cả đều toát lên vẻ sinh động mà vẫn hài hòa, gần gũi.
Khác với nhiều tác phẩm sơn mài của Đỗ Xuân Doãn thiên về hình tượng thiếu nữ hay ký ức tuổi thơ Hà Nội, bức tranh này đưa người xem về một không gian miền núi, nơi chợ xuân trở thành điểm hẹn văn hóa. Đây không chỉ là cảnh mua bán, mà còn là nơi hội tụ cộng đồng, nơi con người kết nối với nhau trong hơi thở của thiên nhiên và mùa màng.
Với bút pháp dung dị, tình cảm và đầy quan sát tinh tế, Đỗ Xuân Doãn đã đưa sơn mài một chất liệu vốn trang trọng trở thành phương tiện để ghi lại những khoảnh khắc đời thường, gần gũi mà giàu chất thơ.
Bức tranh sơn mài phiên chợ vùng cao mùa hoa mận lê nở của Đỗ Xuân Doãn là một lát cắt tuyệt đẹp về đời sống miền núi Bắc Bộ. Ở đó, ta không chỉ thấy cảnh sắc thiên nhiên mùa xuân, mà còn thấy cả sức sống bền bỉ, nhịp điệu cộng đồng và tâm hồn của người họa sĩ luôn hướng về những giá trị dân gian giản dị, nhân văn.
Maison Indochine Hanoi