NGÔI NHÀ 48 HÀNG NGANG – NƠI BÁC HỒ VIẾT TUYÊN NGÔN ĐỘC LẬP VÀ TÁC PHẨM HỘI HỌA CÒN MÃI VỚI THỜI GIAN
Kỷ niệm 80 năm Quốc khánh 2/9 là dịp toàn dân tộc hướng về nguồn cội, tri ân công lao vĩ đại của Chủ tịch Hồ Chí Minh và các bậc tiền nhân, đồng thời khẳng định ý chí, khát vọng xây dựng đất nước Việt Nam phồn vinh, hạnh phúc.
Ngày 2 tháng 9 năm 1945, tại Quảng trường Ba Đình lịch sử, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã long trọng đọc bản Tuyên ngôn Độc lập, khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Đó là mốc son chói lọi, mở ra kỷ nguyên Độc lập Tự do Hạnh phúc cho dân tộc Việt Nam. Tám mươi năm đã trôi qua, nhưng âm hưởng thiêng liêng của thời khắc ấy vẫn vang vọng trong lòng mỗi người dân, trở thành sợi chỉ đỏ xuyên suốt hành trình dựng nước và giữ nước.
Để đi tới ngày 2 tháng 9 năm 1945, không thể không nhắc tới ngôi nhà số 48 phố Hàng Ngang, Hà Nội. Nằm trong khu phố cổ, vốn là cơ sở kinh doanh của gia đình tư sản yêu nước Trịnh Văn Bô và Hoàng Thị Minh Hồ, ngôi nhà đã trở thành một địa chỉ đỏ trong Cách mạng Tháng Tám. Từ ngày 25 tháng 8 đến 2 tháng 9 năm 1945, tại căn phòng nhỏ tầng hai của ngôi nhà này, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã miệt mài soạn thảo bản Tuyên ngôn Độc lập. Chiếc bàn gỗ tròn, lọ mực, cây bút và khung cửa sổ hắt ánh sáng dịu nhẹ đã chứng kiến những dòng chữ bất hủ khai sinh một quốc gia mới. Từ đây, toàn bộ đường lối tổ chức Chính phủ lâm thời, sự chuẩn bị cho ngày công bố độc lập trước nhân dân cả nước cũng được xác lập.
Năm 1979, ngôi nhà được công nhận là Di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia. Hôm nay, di tích 48 Hàng Ngang đã được phục dựng, trưng bày nhiều hiện vật quý và ứng dụng công nghệ hiện đại để tái hiện sống động thời khắc lịch sử. Trong dịp kỷ niệm 80 năm Quốc khánh, nơi đây càng trở thành điểm đến thiêng liêng để nhân dân và thế hệ trẻ tìm về nguồn cội.
Công lao của gia đình tư sản yêu nước Trịnh Văn Bô và Hoàng Thị Minh Hồ gắn liền với giá trị của ngôi nhà. Trong những ngày Cách mạng Tháng Tám, vợ chồng cụ đã dành trọn căn nhà bốn tầng khang trang cho Trung ương Đảng và Bác Hồ làm nơi ở và làm việc. Sau đó, gia đình còn tự nguyện hiến tặng gần 5.000 lượng vàng cho chính quyền non trẻ, góp phần to lớn trong việc gây dựng nền tài chính cách mạng. Đến các thế hệ sau, con cháu trong gia đình đã tiếp tục giữ gìn ngôi nhà, tôn trọng ký ức lịch sử, phối hợp với Nhà nước để bảo tồn nguyên vẹn. Việc ba thế hệ kế tiếp nhau duy trì, bảo vệ và trao lại di sản này cho nhân dân chính là minh chứng sinh động về tinh thần yêu nước, sự hy sinh âm thầm mà cao cả của một gia đình tư sản dân tộc.
Ngày 31 tháng 8 năm 2025, Tổng Bí thư Tô Lâm đã đến dâng hương tưởng niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh tại di tích 48 Hàng Ngang. Trong sổ lưu niệm, đồng chí xúc động viết:
Trong căn phòng giản dị này, dưới ngọn đèn nhỏ, Bác đã dành trọn tâm huyết, trí tuệ và niềm tin sắt son vào tương lai dân tộc, để viết nên bản Tuyên ngôn bất hủ về giá trị độc lập, tự do và hạnh phúc. Nguyện trước Anh linh Người, toàn Đảng, toàn dân, toàn quân ta sẽ tiếp tục giữ gìn thành quả cách mạng, xây dựng đất nước Việt Nam phồn vinh, hùng cường, sánh vai cùng các cường quốc năm châu như Bác hằng mong ước.
Song song với không gian lịch sử ấy, hội họa cũng góp phần lưu giữ và khắc họa khoảnh khắc thiêng liêng. Năm 1974, họa sĩ Văn Giáo đã sáng tác bức tranh sơn dầu khổ 80 x 110 cm với nhan đề Bác Hồ viết Tuyên ngôn Độc lập. Tác phẩm miêu tả Bác trong dáng ngồi giản dị, khoác bộ quần áo nâu, tập trung trước trang giấy, một tay cầm bút, một tay khẽ đưa cao, bên cạnh là lọ mực nhỏ đặt trên bàn gỗ tròn. Ánh sáng trong tranh nhẹ nhàng, bao trùm lên không gian, khiến hình ảnh Bác vừa gần gũi, vừa uy nghiêm. Văn Giáo không chỉ vẽ một dáng hình, ông đã khắc họa được thần thái của một vĩ nhân đang gánh vác vận mệnh dân tộc.
Bức tranh từng được gìn giữ suốt nhiều thập kỷ. Năm 2023, ông Đoàn Văn Đức, Phó Chánh Văn phòng Thành ủy Hà Nội, đã cùng gia đình trân trọng hiến tặng tác phẩm tới Bảo tàng Hồ Chí Minh. Từ đó, bức tranh trở thành một phần của không gian trưng bày cạnh Lăng Bác, để công chúng trong và ngoài nước được chiêm ngưỡng, thêm một lần cảm nhận sự thiêng liêng của thời khắc lịch sử. Cùng với di tích 48 Hàng Ngang, tác phẩm này trở thành biểu tượng kép, lịch sử được viết bằng ngôn từ của Bác và được tái hiện bằng hội họa của Văn Giáo.
Hôm nay đây, trong không khí tưng bừng kỷ niệm Quốc khánh, khi Quảng trường Ba Đình và khắp mọi miền đất nước vang lên khúc ca Tổ quốc, khi những cuộc diễu binh, diễu hành hùng tráng đang diễn ra để chào mừng 80 năm độc lập, mỗi người dân Việt Nam đều cảm nhận sâu sắc sự thiêng liêng của thời khắc lịch sử. Đất nước ta đang bước vào một kỷ nguyên mới, đầy tự tin, hội nhập và phát triển.
Tám mươi năm đã qua, Việt Nam đã đi qua nhiều chặng đường kháng chiến và xây dựng, từ những năm tháng khói lửa đến thời kỳ hòa bình và phát triển. Nhưng ý nghĩa của bản Tuyên ngôn Độc lập, của ngôi nhà 48 Hàng Ngang, của hình ảnh Bác Hồ ngồi viết trong đêm lịch sử và của bức tranh Văn Giáo đã vẽ, vẫn luôn là cội nguồn sức mạnh. Đó là lời nhắc nhở để dân tộc đời đời ghi nhớ công ơn Hồ Chủ tịch, giữ trọn khát vọng độc lập, tự do, và tiếp tục xây dựng một nước Việt Nam phồn vinh, hạnh phúc.
Hướng về tương lai, kỷ niệm 80 năm ngày Quốc khánh cũng chính là dịp để toàn thể dân tộc tự nhắc mình về trách nhiệm trước Tổ quốc. Nếu tám mươi năm trước, thế hệ cha ông đã viết nên bản Tuyên ngôn Độc lập bằng máu, bằng trí tuệ và niềm tin, thì hôm nay, thế hệ trẻ có nhiệm vụ viết tiếp bản Tuyên ngôn của thời đại mới bằng tri thức, sáng tạo và khát vọng vươn lên. Đó là bản tuyên ngôn của một dân tộc hội nhập, khẳng định vị thế, làm giàu cho đất nước, xây dựng một xã hội công bằng, dân chủ, văn minh.
Chúng ta nguyện giữ vững tinh thần 2 tháng 9, kế thừa di sản Hồ Chí Minh, gìn giữ và phát huy ngọn lửa độc lập tự do để tám mươi năm sau, khi đất nước bước vào thế kỷ XXII, thế hệ mai sau vẫn sẽ tự hào cất cao lời hát: Việt Nam độc lập, Việt Nam tự do, Việt Nam hạnh phúc.
Lê Quang