AMEDEO MODIGLIANI – “ELVIRE EN BUSTE” (1918–1919)
Kiệt tác thời kỳ miền Nam nước Pháp sắp được Sotheby’s Paris đưa ra đấu giá ngày 24.10.2025Vào mùa xuân năm 1918, giữa những ngày Paris còn run rẩy dưới làn pháo kích của “Grosse Bertha”, Amedeo Modigliani (1884–1920) cùng người bạn, đồng thời là nhà buôn tranh Léopold Zborowski, rời thủ đô tìm về miền Nam nước Pháp. Họ dừng chân tại Cagnes-sur-Mer – nơi ánh sáng Địa Trung Hải chan hòa và bình yên – cùng những người bạn thân trong giới nghệ sĩ như Jeanne Hébuterne, Chaïm Soutine và Tsuguharu Foujita. Trong không khí sáng trong ấy, Modigliani tìm lại được sự tĩnh lặng nội tâm và khởi đầu một chuỗi sáng tác quan trọng mang tinh thần dịu sáng, nhân ái và tràn đầy chất thơ.
Trong số những người mẫu mà ông gặp ở miền Nam, Elvire cô gái trẻ với vẻ đẹp lặng lẽ và thuần khiết đã trở thành nguồn cảm hứng sâu sắc. Nàng xuất hiện trong nhiều tác phẩm tiêu biểu của giai đoạn này: Elvire accoudée à la table (Saint Louis Art Museum, Mỹ), Elvire au col blanc (sưu tập tư nhân) và Nu debout (Elvire) (Kunstmuseum, Bern).
Đỉnh cao của chuỗi ấy chính là Elvire en buste bức chân dung sơn dầu trên toan (65,2 × 46,5 cm), ký tên mờ ở góc phải phía trên hiện sắp được đưa ra đấu giá tại Sothebys Paris trong phiên Modernités ngày 24 tháng 10 năm 2025, với ước lượng 5,5 7,5 triệu euro (tương đương khoảng 148 202 tỷ đồng Việt Nam).
Một bản giao hưởng của hình thể và ánh sáng
Khác với những bức chân dung Elvire khác, Elvire en buste mang nét riêng tư và thinh lặng hơn. Modigliani thu hẹp khung hình, tập trung vào phần đầu và thân trên để đường cong cơ thể hòa cùng nhịp thở của ánh sáng. Đường cổ uốn lượn mềm mại dẫn dắt bố cục, trong khi nền xanh ánh sữa làm nổi bật mái tóc đen và làn da hồng phớt, tạo nên một hiệu ứng gần như huyền linh. Cảm giác tĩnh mà sống, khẽ động mà sâu khiến hình ảnh Elvire vừa gợi cảm, vừa linh thiêng như một biểu tượng được nâng đỡ bởi ánh sáng và lòng trắc ẩn của người họa sĩ.
Giới nghiên cứu nghệ thuật xem bức tranh như điểm hội tụ của các yếu tố tạo nên ngôn ngữ Modigliani:
Đường cong chữ S uyển chuyển, cổ và gương mặt kéo dài, đôi mắt hạnh nhân không đồng tử và bờ môi nhỏ khép kín tất cả hợp lại thành dấu ấn tạo hình riêng biệt.
Ánh sáng Địa Trung Hải đã làm mềm đi cấu trúc lập thể và tính nặng nề của các bức chân dung Paris trước đó, giúp ông chạm tới sự thanh thoát và nhịp điệu thiền định.
Từ di sản Ý đến hiện đại tính vĩnh cửu
Sinh tại Livorno (Ý) trong một gia đình gốc Do Thái, Amedeo Modigliani sớm bộc lộ năng khiếu hội họa. Ông học tại Florence, Venice, Siena và Naples nơi ông được nuôi dưỡng bởi tinh thần Phục Hưng Ý, thấm đẫm ảnh hưởng của Sassetta, Simone Martini và Parmigianino.
Từ các bậc thầy ấy, ông học được sự thuần khiết của đường nét, vẻ duyên dáng của tỷ lệ kéo dài và cái đẹp trong sự tĩnh lặng.
Sau khi đến Paris năm 1906, Modigliani hòa mình vào môi trường nghệ thuật sôi động tại Montparnasse. Từ Chủ nghĩa Lập thể, ông kế thừa kỷ luật hình khối và sự mạch lạc bố cục; từ người bạn Constantin Brancusi, ông học cách xử lý khối điêu khắc và cảm thức thiền định; còn từ nghệ thuật châu Phi, ông tìm thấy ngôn ngữ giản lược tinh khiết, nơi hình thức vượt lên chi tiết để đạt đến biểu hiện tinh thần.
Tất cả những ảnh hưởng ấy hội tụ trong Elvire en buste, hòa thành một nhịp điệu duy nhất nơi sự nghiêm cẩn của đường nét kết hợp với vẻ mềm mại của khối, cổ điển gặp gỡ hiện đại, và cái trầm mặc của điêu khắc hòa vào hơi thở nhân bản của hội họa.
Modigliani sáng tạo nên một thứ hiện đại tính vĩnh cửu thứ khiến Elvire en buste trở thành một trong những biểu tượng tinh tế nhất của hội họa thế kỷ XX.
Provenance và triển lãm danh giá
Elvire en buste có provenance đặc biệt: từng thuộc bộ sưu tập Léopold Zborowski (Paris) Lunia Czechowska (Paris) Wright Ludington (Santa Barbara) Marlborough Galleria dArte (Rome), trước khi được gia đình chủ sở hữu hiện nay mua lại năm 1974.
Tác phẩm từng góp mặt trong nhiều triển lãm quan trọng:
Modigliani, Reid & Lefevre Galleries (London, 1929)
Rétrospective Modigliani, Palais des Beaux-Arts (Brussels, 1933)
Modigliani, Kunsthalle Basel (1934)
Santa Barbara Museum of Art (1967)
Giới phê bình coi đây là một điểm sáng rực rỡ trong giai đoạn cuối đời của Modigliani khi ông rời xa những bi thương để hướng tới sự trong trẻo của tâm linh và hình thể.
Một thời đại, nhiều tên tuổi song hành
Modigliani thuộc thế hệ vàng của École de Paris, cùng thời với những nghệ sĩ ngoại quốc định cư tại thủ đô nước Pháp đầu thế kỷ XX:
Chaïm Soutine (18831943) người bạn thân, biểu hiện cảm xúc dữ dội qua những mảng màu dày và xoáy.
Tsuguharu Foujita (18861968) họa sĩ Nhật mang lại phong vị Á Âu mềm mại.
Moïse Kisling (18911953) người cùng chia sẻ đề tài nữ giới và ánh sáng Paris.
Và các bậc đại thụ đương thời như Henri Matisse và Pablo Picasso, những người cùng làm nên diện mạo rực rỡ của nghệ thuật hiện đại châu Âu.
So với họ, Modigliani giữ một vị trí riêng: ông không theo hẳn bất kỳ trường phái nào, mà kiến tạo một ngôn ngữ hội họa thuần khiết, vừa cổ điển, vừa hiện đại, nơi đường nét nhân bản và ánh sáng tinh thần hòa quyện thành một giọng điệu duy nhất.
Từ di sản nhân loại đến khát vọng hội họa Việt
Giá tranh Modigliani từng đạt tới 170,4 triệu USD tại Christies New York (2015) với bức Nu couché, một trong những kỷ lục cao nhất của lịch sử đấu giá nghệ thuật.
Sự kiện Elvire en buste xuất hiện lần này tại Sothebys Paris không chỉ là dấu mốc lớn của thị trường quốc tế, mà còn là minh chứng cho quy luật bền vững của nghệ thuật: hiếm thật và được yêu.
Nhìn từ Modigliani, Picasso hay Matisse, ta có thể mơ một giấc mơ đẹp cho hội họa Việt Nam: rằng khi nguồn cung tranh xưa Đông Dương dần khan hiếm, cùng lúc với sự quan tâm của thế giới tăng lên, giá trị nghệ thuật Việt cũng sẽ được định vị ở tầm vóc xứng đáng.
Bởi lẽ, giá trị không đến từ sự ồn ào, mà từ thời gian, tri thức và lòng tin bền vững dành cho nghệ thuật.
Phiên đấu giá Modernités Sothebys Paris
76 Rue du Faubourg Saint-Honoré, Paris 8e
24 / 10 / 2025 21h (Việt Nam)
Ước lượng: 5.500.000 7.500.000 EUR
Le Auctions