BÙI XUÂN PHÁI (1920 - 1988)

Dành tình cảm đặc biệt không giống ai về Hà Nội phố, danh họa Bùi Xuân Phái đã đi đủ sâu tới mức tên tuổi ông với hội họa khi không nhắc về phố sẽ là một thiếu sót lớn. Bùi Xuân Phái (1920 - 1988) sinh tại làng nổi tiếng với tranh khắc gỗ dân gian Kim Hoàng, thuộc huyện Hà Tây, tỉnh Hà Đông (nay thuộc Hà Nội), tốt nghiệp khoa Hội họa Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương niên khóa 1941 - 1945. Sau tốt nghiệp, ông tham gia kháng chiến và hoạt động mỹ thuật ở nhiều nơi. Năm 1952 ông chuyển về Hà Nội, sống tại nhà số 87 phố Thuốc Bắc cho đến khi mất.

Bùi Xuân Phái với cái nhìn tinh đời và ngọn bút vẽ như hơi thở đã cất giấu ký ức của nhiều người trong một bảng màu rạo rực tiềm thức, lúc buồn trầm mặc những mái ngói nâu sồng, lúc rực cháy như một chèo khúc về tình yêu đôi lứa, lúc hân hoan với bầy trẻ thơ dắt tay nhau. Ông vẽ phố không chỉ là vẽ phố, những hình ảnh của Hà Nội chảy trôi trong ông như dòng nước tự do. Sau từng ô cửa Hàng Mắm, góc phố Hàng Bồ, v.v hay Ô Quan Chưởng, ông vẽ khi nhỏ nhắn như một bức tình thư, khi phóng to hơn một chút đặt lên tấm bìa những lặng lẽ, can trường và kiên trì đối thoại với không gian kiến trúc Hà Thành. Ngoài phố, Bùi Xuân Phái vẽ chèo cũng ở một góc độ đặc biệt. Dưới hào quang sân khấu là tâm tư bộc bạch của những cô gái hóa trang trong tà áo dài, áo yếm, các ông quan, ông vua trò chuyện, giãi tỏ chuyện đời của riêng, chung. Cũng ở hội họa Bùi Xuân Phái, tranh khỏa thân ông vẽ theo một chất riêng, kết hợp cái trần trụi, phóng túng của thân thể, của nội hàm tâm tư với bố cục đã kể những câu chuyện đặc sắc không kém cạnh gì khi đem so với các đề tài khác. Hiện thực trong tranh Phái nay đã là dòng sông tự bao giờ nhưng chẳng bao giờ làm người xem thôi rạo rực. Đó là sức mạnh của ký ức một thời còn Bùi Xuân Phái luôn là một ý thức trẻ trung.

Bốn tên tuổi lớn Nghiêm - Liên - Sáng - Phái chính là bốn tài năng lớn gắn với thăng trầm lịch sử mỹ thuật nước nhà. Các sáng tác của họ tới nay vừa đóng vai trò là nguồn tư liệu quý kể chuyện thực về đời sống một thời, vừa biểu đạt những tư tưởng lớn, đột phá của hội họa hiện đại Việt Nam.